గత నెలలో అంతర్జాతీయ శ్రామిక సదస్సు (ఐఎల్‌సి) జెనీవాలో జరిగింది. ఇదేదో మహత్తరమైన సంఘటన కానప్పటికీ ప్రపంచ పెట్టుబడిదారీ విధానం కూకటి వేళ్లతో సహా కదలిపోతున్న తరుణంలో ఈ సదస్సు జరగటం విశేషం. అంతేకాక స్వేచ్ఛా మార్కెట్‌వాదాన్నీ, ప్రపంచ ఆర్థిక వ్యవస్ధను ఊబిలో దింపిన నయా ఉదారవాద ప్రపంచీకరణనూ ప్రోత్సహిస్తున్న వారిపట్ల ప్రపంచ ప్రజలు ఆగ్రహం వ్యక్తం చేస్తున్న సమయంలో ఈ సదస్సు చోటుచేసుకున్నది. ఇలాంటి స్ధితిలో ప్రపంచ పెట్టుబడిదారీ నాయకత్వం ఎలా స్పందించేదీ ఊహించటం కష్టమేమీ కాదు. గత ముప్పై ఏళ్ళుగా, అంటే, రీగన్‌-థాచర్‌ల కాలం నుంచి పెట్టుబడిదారులు వల్లిస్తున్న నినాదాలు నిలిచిపోయాయి. 'వ్యాపారం చేసే బాధ్యత ప్రభుత్వానిది కాదు', పెట్టుబడిదారీ విధానానికీ, స్వేచ్ఛా మార్కెట్‌ వ్యవస్ధకూ 'ప్రత్యామ్నాయం లేదు', 'ప్రభుత్వమనేది ఒక సమస్యగా ఉన్నదేగాని పరిష్కారంగా లేదు', 'అన్ని సమస్యలనూ మార్కెట్‌ పరిష్కరించగలదు', అంటూ చాలా కాలంగా చెప్తున్న బడాయిలను ప్రస్తుతం పక్కన పెట్టారు. సమాజ పురోగతికి ప్రపంచీకరణ ఒక్కటే ఏకైక మార్గమంటూ పెట్టుబడిదారీ కిరాయి మనుషులు ఇంతకుముందు ఎల్లెడెలా ప్రచారం చేశారు. కుప్పకూలిన అమెరికన్‌ బ్యాంకులు, జర్మన్‌ బ్యాంకులు మార్కెట్‌ను ఎందుకు ఆశ్రయించలేదు?
ప్రభుత్వం వద్దకు ఎందుకు వెళ్ళవలసి వచ్చింది? అంటూ జూన్‌ 15న జరిగిన ప్లీనరీ సమావేశంలో లూలా డి సెల్వా అడిగిన ప్రశ్నకు సమాధానమే కరువైంది. గత శతాబ్ది 8, 9 దశాబ్దాలలో పేదదేశాలు ఎదుర్కొన్న ఆర్థిక సమస్యలకు అనేకానేక పరిష్కారాలను సూచించిన ప్రపంచ బ్యాంకు, ఐఎంఎఫ్‌లు ప్రస్తుతం అమెరికా, జపాన్‌, ఐరోపాలకు ఎలాంటి సలహాలు ఇవ్వనున్నదని కూడా ప్రశ్నించారు. దీనితో సమావేశ హాలులో ఉన్నవారు మిన్నుముట్టేలా హర్షధ్వానాలు చేశారు. గత రెండు దశాబ్దాలుగా ప్రపంచ ఆర్థిక వ్యవస్ధనూ, రాజకీయాలను శాసిస్తున్న నయా ఉదారవాదులపట్ల వారికున్న ఆగ్రహం అలాంటిది. అమెరికన్‌ బ్యాంకర్‌లను ముఠానాయకులు అన్నపుడు కూడా ఇలాంటి హర్షాతిరేకాలే వ్యక్తమయ్యాయి. ఫ్రాన్స్‌ అధ్యక్షుడు నికోలస్‌ సర్కోజీ సైతం అమెరికాను, ప్రపంచ బ్యాంకు, ఐఎంఎఫ్‌లను పరోక్షంగా ఎత్తిపొడిచాడు. ''అంతర్జాతీయ ఆర్థిక సంస్ధలు ఇతరులకు పాఠాలు చెప్పటమేకాక, తాము కూడా నేర్వాలని'' ఆయన అన్నారు. ప్రస్తుత సంక్షోభానికి అమెరికాయే కారణమంటూ లాటిన్‌ అమెరికా, ఐరోపా దేశాలు విమర్శిస్తుంటే అమెరికా ప్రతినిధులు మౌనం దాల్చారు. గతంలో జరిగిన ఐఎల్‌సీ సమావేశాలకూ ఇప్పుడు జరిగిన దానికీ చాలా తేడా ఉన్నది.
గత సమావేశాలలో ప్రపంచీకరణనూ, నయా ఉదారవాదాన్నీ విమర్శించడమే నేరంగా భావించారు. మార్కెట్‌ను సాక్షాత్తు భగవంతునిగా భావించటం జరిగింది. శ్రామికవర్గాన్ని దారుణమైన దోపిడీకి, అణచివేతకూ గురిచేశారు. చివరకు ఐఎల్‌ఓ సైతం ప్రపంచీకరణను సమర్ధించింది. మారిన నేటి పరిస్థితిలో ఐఎల్‌ఓ అనవసరమని చేప్పేవరకు సంపన్న దేశాల నాయకులు వెళ్ళారు. శ్రామికుల వేతనాల గురించీ, పని పరిస్థితుల గురించీ మార్కెట్‌ తగు జాగ్రతలు తీసుకోగలదని వారి చెప్పుకొచ్చారు. కాని ఇంతలో ఎంతమార్పు? ఐఎల్‌ఓకు ఎక్కడ లేని ప్రాధాన్యత వచ్చింది. నిరుద్యోగ సమస్యను పరిష్కరించాలని, శ్రామికుల ఇక్కట్లను తొలగించే మార్గాలను అన్వేషించాలని జి-20 దేశాల సదస్సు కోరింది. ఈసారి జరగనున్న జి-20 సమావేశాలకు ఐఎల్‌ఓను ఆహ్వానించాలన్న ప్రతిపాదన వచ్చింది. డబ్ల్యుటిఓలో ఐఎల్‌ఓ వాణి వినిపించాలని సర్కోజీ వ్యాఖ్యానించారు. ఇదియిలా ఉండగా ఐఎల్‌ఓ చివరి నిముషంలో తన అజెండాను మార్చి, ఆర్థిక సంక్షోభాన్ని దానిలో చేర్చింది. దీనిపై ఒక కమిటీని కూడా ఏర్పాటు చేసింది. ప్రభుత్వాలకూ, యాజమాన్యాలకూ ప్రాతినిధ్యం వహించేవారేకాక కార్మిక ప్రతినిధులు కూడా దాదాపు 200 మందికి పైగా ఉన్నారు.
భారత్‌ నుంచి అర్ధేందు దక్షి (సిఐటియు), థంపన్‌ థామస్‌ (హెచ్‌ఎంఎస్‌), ఉదరు పట్వర్ధన్‌ (బిఎంఎస్‌)లు ఈ కమిటీలో సభ్యులుగా ఉన్నారు. ఈ కమిటీ దాదాపు ప్రతిరోజు సమావేశమవుతుంటుంది. పలు రంగాలకు చెందిన వారు కూడా ఈ కమిటీ చర్చలలో పాల్గొంటారు. ఒక్కమాటలో చెప్పాలంటే ఐఎల్‌సీ సమావేశం ప్రపంచ బ్యాంకు, ఐఎంఎఫ్‌లను, ప్రపంచీకరణ విధానాలనూ ఆక్షేపించింది. ప్రస్తుత సంక్షోభానికి కారణమైన వారెవరూ ఈ సమావేశానికి హాజరు కాలేదు. అంతేకాక వారిని వెనకేసుకు వచ్చే వాళ్ళు కూడా లేకుండా పోయారు. కార్మిక వర్గానికి కూడా ప్రాధాన్యత ఇవ్వాలన్న సంగతి ఆకస్మికంగా ఐఎల్‌ఓకు గుర్తుకు వచ్చింది. ప్రపంచ బ్యాంకు కూడా తన బాణీని మార్చింది. ఆదాయ పంపిణీ, పంపిణీ యంత్రాంగం, సామాజిక భద్రత వగైరాల గురించీ, ఐఎల్‌ఓతో సమన్వయం గురించీ ప్రపంచ బ్యాంకు ప్రతినిధులు ప్రస్తావించారు. అనేక మంది ఉపాధిని కోల్పోవటం, ఆదాయాల తగ్గుదల, నిరుద్యోగం పెరుగుదల వగైరాలతో పలు దేశాలలో తీవ్రమైన పరిస్థితులు నెలకొనడంతో పైన పేర్కొన్న పరిణామాలు చోటు చేసుకుంటున్నాయి. మొత్తంమీద ప్రపంచ నాయకులు నిరాశలో కూరుకుపోయారు.
ప్రజల ఆగ్రహాన్ని చల్లార్చటానికిగాను వారు రకరకాల ప్రయత్నాలు చేస్తున్నారు. ప్రస్తుత పరిస్థితిలో ఆశాజనకమైన మార్పులు వస్తున్నాయంటూ ఒకవైపున ప్రసారసాధనాల ద్వారా ప్రచారం చేస్తున్నారు. ప్రజలు సహనంతో ఉండాలని, త్వరలోనే ఉద్యోగాలు లభించగలవని, ఆదాయాలు పెరగగలవని నమ్మబలుకుతున్నారు. మరోవైపున, కార్మిక లోకంలో విశ్వాసాన్ని పెంచవలసిందిగా ఐఎల్‌ఓను కోరుతున్నారు. ఐఎల్‌ఓ కూడా వీరి ఆకాంక్షలను నెరవేర్చేటందుకై తాను చేయగలిగింది చేయటానికి సిద్ధంగా ఉన్నది. సంక్షోభాన్నుంచి బయట పడుతున్నట్లుగా తెలియచేసే ఒక పత్రాన్ని అది తయారు చేసింది. సంక్షోభానంతర ప్రపంచం విభిన్నంగా ఉండగలదని అది చెప్పుకొచ్చింది. అయితే, 'ఆర్థిక వ్యవస్ధ పునరుజ్జీవాన్ని పొందిన పలు సంవత్సరాల తరువాత మాత్రమే ఉపాధి పరిస్థితి మెరుగుపడగలదంటూ ముక్తాయింపు నిచ్చింది. ఆర్థికవ్యవస్ధ కోలుకున్న అనంతరం అంటే, పెట్టుబడి తిరిగి తన స్థితిని పొందిన అనంతరం ఉద్యోగాలు మరలా లభ్యం కాగలవని ఐఎల్‌ఓ అభిప్రాయం. అయితే కనీస వేతనాలు, సమావేశ హక్కు, లైంగిక సమానత్వం, పర్యావరణ పరిరక్షణ వగైరాల సంగతేమిటన్నదే ఇక్కడ ఎదురయ్యే ప్రశ్న.
నిరుద్యోగులను ఆదుకునేందుకు డబ్బు ఎక్కడ నుంచి వస్తుందంటూ శ్రామిక బృందాలు ప్రశ్నిస్తున్నాయి. బ్యాంకులు దివాళా తీస్తే సంక్షోభ నివారణ పథకాలు వర్తిస్తాయి. ఎగుమతిదారులు దెబ్బతింటే ప్రభుత్వం ఆదుకుంటుంది. మరి ఉద్యోగాలను కోల్పోయిన కార్మికుల సంగతేమిటి? ప్రభుత్వాలుగానీ, యాజమాన్యాలుగానీ ఈ ప్రశ్నకు సమాధానం ఇవ్వటం లేదు. ఆర్థిక రంగం మంచి ఊపులో ఉన్నపుడే కార్మికులకు వారికి దక్కవలసింది దక్కలేదు. అటువంటపుడు సంక్షోభం సమయంలో ఏమి లభిస్తుంది? కార్మికులకు అనుకూలమైన విధానాలను చేపట్టవలసిందిగా కార్మికవర్గ నాయకులు అడుగుతున్నారు. లేనిపక్షంలో ఆర్థిక సంక్షోభం సామాజిక అశాంతిగా మారే ప్రమాదమున్నదని వారు హెచ్చరిస్తున్నారు. దీనికి కూడా సరియైన సమాధానం లేదు. ఉపాధి పథకాలంటూ ప్రవేశపెట్టటమేగాని వాటికి ఆర్థిక కేటాయింపులు ఏమీలేవు. యాజమాన్య వర్గాలు ఇలాంటి వాటిని పట్టించుకోవు. వారికి లాభాలు ప్రధానం. అంతేగాని కార్మికుల బాగోగులు వారికి అనవసర విషయం. కనుకనే ఆర్థిక సంక్షోభం తలయెత్తినప్పటికీ శ్రామిక లోకాన్ని ఆదుకునే విధానాలు కరువయ్యాయి.
ఇప్పటి వరకు ఐఎల్‌ఓలో భారత్‌కు ఎలాంటి ప్రాధాన్యతా ఉండేదికాదు. కాని ఈసారి సమావేశాల్లో భారత్‌కు విశేష ప్రాధాన్యత లభించింది. అందుకు కారణం జాతీయ గ్రామీణ ఉపాధి హామీ పథకం.నిజానికి ఈ చట్టాన్ని ఆమోదించటానికి భారత ప్రభుత్వానికి చాలా కాలం పట్టింది. వామపక్షాల ఒత్తిడితో మాత్రమే ఈ చట్టం ఆమోదాన్ని పొందింది. నిజ ఆర్థికవ్యవస్ధకు ప్రాధాన్యతను ఇవ్వటంతోపాటు దేశీయంగా డిమాండును పెంచే చర్యలను తీసుకున్నందుకుగాను చైనాను సమావేశం అభినందించింది. లైంగిక సమానత, ఎయిడ్స్‌ సమస్యల గురించి కూడా ఐఎల్‌ఓ పరిణగనలోకి తీసుకున్నది. స్త్రీ పురుష సమానత్వం గురించి ఐఎల్‌ఓ ఎప్పటి నుంచో చెపుతున్నది. కాని ఇవన్నీ నీటిమీది రాతలుగానే మిగిలి పోతున్నాయి. కార్మికులకు సంబంధించిన విషయాలకు కూడా ఇదే దురవస్ధ పడుతున్నది. సమావేశాలు జరుగుతున్నపుడే మరిన్ని ఉద్యోగాలు పోవటం గురించి, సమ్మెలు వగైరాల గురించి వార్తలు వెలువడ్డాయి. నిన్నమొన్నటి వరకు ప్రపంచీకరణ, స్వేచ్ఛా మార్కెట్‌ గురించి మాట్లాడిన వారే ఇప్పటి ఐఎల్‌సి సమావేశంలో కార్మికవర్గ శ్రేయస్సు గురించి మాట్లాడుతున్నారు. ఇదంతా సమస్యను పరిష్కరించే ప్రయత్నంలో భాగమే.
8, జులై 2009, బుధవారం
ఆమ్‌ అద్మీనా? విశేష్‌ ఆద్మీనా?!
వివిధ కంపెనీల బృందాలకు పన్నుల్లో రాయితీలు, ఇతర ప్రోత్సాహకాలు కల్పించిన ప్రభుత్వ ధోరణి చూస్తుంటే దీనిని అదొక విధానంగానే పెట్టుకున్నదని అర్థమవుతుంది. ఈ బడ్జెట్‌లో అది కల్పించిన పన్ను రాయితీలు పెట్రోలియం, పెట్రో కెమికల్స్‌ రంగంలోని ఒకానొక కంపెనీల బృందానికి అపారమైన లాభాలు సమకూర్చిపెడుతోంది. అందుకే దీనిని ఆమ్‌ ఆద్మీ బడ్జెట్‌ అనే కన్నా కొందరు విశేష్‌ ఆద్మీలు లేదా గ్రూపు బడ్జెట్‌ అనడమే సరైనది.
యుపిఏ ప్రభుత్వం తిరిగి రెండోసారి ఎన్నికైన తరువాత ప్రవేశపెట్టిన తొలి బడ్జెట్‌ ఇది. ప్రభుత్వం ఉద్దేశాలేమిటో చూచాయగా ఈ బడ్జెట్‌ ద్వారా తెలియజేయవచ్చని భావించారు. ఆ సంకేతాలు ఎలా వుండబోతున్నాయనే దానిపై రకరకాల వాదనలు వెలువడ్డాయి. ద్వారా తన ఉద్దేశాలను ఈ బడ్జెట్‌ ద్వారా ప్రభుత్వం తన ఉద్దేశాలివీ అని సంకేతాలిస్తుందని అయితే ఆ సంకేతాలేమిటన్నదానిపై పరిపరి విధాలుగా వ్యాఖ్యానాలు వెలువడుతున్నాయి. వామపక్షాలు వెలుపలినుంచి ఇచ్చే మద్దతుపై ఆధారపడాల్సిన అగత్యం యుపిఏ ప్రభుత్వానికి ఇక లేదు గనుక మార్కెట్‌ అనుకూల, కార్పొరేట్‌ అనుకూల విధానాలన్నిటిని ఇప్పుడు యథేచ్ఛగా అమలు చేయగలదని, బడా వ్యాపార వాణిజ్య వర్గాలు కోరుతున్నట్లుగా ప్రయివేటీకరణను పెద్దయెత్తున చేపడుతుందని, పన్నులు మరింత తగ్గిస్తుందని, ఆర్థిక సరళీకరణను వేగవంతం చేయగలదని కొందరు వాదించారు.ఈ ప్రభుత్వం ఎన్నికల్లో ఇచ్చిన హామీలన్నిటి అమలుకు పూర్తిగా కట్టుబడి వుండాలని, ఇటీవలి ప్రజాతీర్పు అంతస్సారమిదేనని,యుపిఏ ప్రభుత్వానికి సారథ్యం వహిస్తున్న కాంగ్రెస్‌ పార్టీ ఉపాధి పెంపు, అందరికీ ఆహార భద్రత, అసంఘటిత రంగ కార్మికులకు సమగ్ర సామాజిక భద్రత, ప్రజారోగ్య వ్యవస్థ మెరుగుదల, విద్యా హక్కుకు గ్యారంటీ వంటి అనేక హామీలను ఆమ్‌ఆద్మీపై గుప్పించింది. ఇవి అత్యంతావశ్యకమే కాదు, వీటికి తగినన్ని నిధులు కేటాయించి సమర్ధవంతంగా అమలు చేస్తే దానివల్ల అనేక ఫలితాలొస్తాయి. ఇటువంటి చర్యల ద్వారా ప్రస్తుత ఆర్థిక మాంద్యంలో ఒక సానుకూల మార్పును తీసుకు రావచ్చు.
ఆర్థిక మంత్రి ప్రణబ్‌ ముఖర్జీ ప్రవేశపెట్టిన బడ్జెట్‌ అందరినీ ఒకింత ఆశ్చర్యానికి గురిచేసింది. ఈ బడ్జెట్‌లో పేర్కొన్న సంకేతాలేవీ అంతగా కానరాలేదు. ఆర్థిక మంత్రి బడ్జెట్‌ ప్రసంగంలో ప్రభుత్వ ఆస్తుల ప్రైవేటీకరణ గురించి ప్రస్తావించారు. (చేదు గుళికలకు చక్కెర పూత పూసినట్లు ప్రైవేటీకరణకు 'ప్రభుత్వరంగ సంస్థల్లో ప్రజల భాగస్వామ్యం' అని ముద్దు పేరు పెట్టారు). అయితే ఈ ప్రక్రియ ద్వారా ఎంత
యుపిఏ ప్రభుత్వం తిరిగి రెండోసారి ఎన్నికైన తరువాత ప్రవేశపెట్టిన తొలి బడ్జెట్‌ ఇది. ప్రభుత్వం ఉద్దేశాలేమిటో చూచాయగా ఈ బడ్జెట్‌ ద్వారా తెలియజేయవచ్చని భావించారు. ఆ సంకేతాలు ఎలా వుండబోతున్నాయనే దానిపై రకరకాల వాదనలు వెలువడ్డాయి. ద్వారా తన ఉద్దేశాలను ఈ బడ్జెట్‌ ద్వారా ప్రభుత్వం తన ఉద్దేశాలివీ అని సంకేతాలిస్తుందని అయితే ఆ సంకేతాలేమిటన్నదానిపై పరిపరి విధాలుగా వ్యాఖ్యానాలు వెలువడుతున్నాయి. వామపక్షాలు వెలుపలినుంచి ఇచ్చే మద్దతుపై ఆధారపడాల్సిన అగత్యం యుపిఏ ప్రభుత్వానికి ఇక లేదు గనుక మార్కెట్‌ అనుకూల, కార్పొరేట్‌ అనుకూల విధానాలన్నిటిని ఇప్పుడు యథేచ్ఛగా అమలు చేయగలదని, బడా వ్యాపార వాణిజ్య వర్గాలు కోరుతున్నట్లుగా ప్రయివేటీకరణను పెద్దయెత్తున చేపడుతుందని, పన్నులు మరింత తగ్గిస్తుందని, ఆర్థిక సరళీకరణను వేగవంతం చేయగలదని కొందరు వాదించారు.ఈ ప్రభుత్వం ఎన్నికల్లో ఇచ్చిన హామీలన్నిటి అమలుకు పూర్తిగా కట్టుబడి వుండాలని, ఇటీవలి ప్రజాతీర్పు అంతస్సారమిదేనని,యుపిఏ ప్రభుత్వానికి సారథ్యం వహిస్తున్న కాంగ్రెస్‌ పార్టీ ఉపాధి పెంపు, అందరికీ ఆహార భద్రత, అసంఘటిత రంగ కార్మికులకు సమగ్ర సామాజిక భద్రత, ప్రజారోగ్య వ్యవస్థ మెరుగుదల, విద్యా హక్కుకు గ్యారంటీ వంటి అనేక హామీలను ఆమ్‌ఆద్మీపై గుప్పించింది. ఇవి అత్యంతావశ్యకమే కాదు, వీటికి తగినన్ని నిధులు కేటాయించి సమర్ధవంతంగా అమలు చేస్తే దానివల్ల అనేక ఫలితాలొస్తాయి. ఇటువంటి చర్యల ద్వారా ప్రస్తుత ఆర్థిక మాంద్యంలో ఒక సానుకూల మార్పును తీసుకు రావచ్చు.
ఆర్థిక మంత్రి ప్రణబ్‌ ముఖర్జీ ప్రవేశపెట్టిన బడ్జెట్‌ అందరినీ ఒకింత ఆశ్చర్యానికి గురిచేసింది. ఈ బడ్జెట్‌లో పేర్కొన్న సంకేతాలేవీ అంతగా కానరాలేదు. ఆర్థిక మంత్రి బడ్జెట్‌ ప్రసంగంలో ప్రభుత్వ ఆస్తుల ప్రైవేటీకరణ గురించి ప్రస్తావించారు. (చేదు గుళికలకు చక్కెర పూత పూసినట్లు ప్రైవేటీకరణకు 'ప్రభుత్వరంగ సంస్థల్లో ప్రజల భాగస్వామ్యం' అని ముద్దు పేరు పెట్టారు). అయితే ఈ ప్రక్రియ ద్వారా ఎంత
6, జులై 2009, సోమవారం
పెట్టుబడుల ఉపసంహరణ ఎవరి కోసం
''పెట్టుబడులను ఉపసంహరించడం ద్వారా వనరుల కొరతను అధిగమించటమే ప్రభుత్వ లక్ష్యం అయినట్లయితే అది వివేకంతో కూడుకున్న చర్యకాబోదు. ద్రవ్య లోటు 2 లక్షల కోట్ల రూపాయలనుకున్నట్లయితే మీకున్న మొత్తం ఆస్తులను రెండేళ్ళలో అమ్మివేయగలరు. మరి మూడవ సంవత్సరం ఏమిచేస్తారు? కనుకనే మీమౌలిక లక్ష్యాలేమిటో తెలుసుకోవాలనుకుంటున్నాము. ప్రభుత్వం నుంచి కచ్చితమైన జవాబును కోరుతున్నాము. ఇది కేవలం పెట్టుబడికి సంబంధించిన ప్రశ్న మాత్రమే కాదు. గత పదేళ్ళలో ఈ విషయమై ఏకాభిప్రాయం కుదరలేదు. ఏ లక్ష్య సాధన కోసం పెట్టుబడుల ఉపసంహరణ? ఇది కేవలం బడ్జెట్‌ వ్యత్యాసాలను పూరించటానికేనా? సాధారణ వినియోగ వ్యయ అవసరాలను తీర్చటం కోసం పెట్టుబడుల ఉపసంహరణ వివేకమవుతుందా? ద్రవ్యలోటును తగ్గించుకునే ఇతర మార్గాలను మీరు అన్వేషించలేరా?
పై ప్రశ్నలను లేవనెత్తింది ఎవరోకాదు. ప్రస్తుతం కేంద్ర ఆర్థిక మంత్రిగా వున్న ప్రణబ్‌ ముఖర్జీ సరిగ్గా ఎనిమిదేళ్ళ క్రితం రాజ్యసభలో ఈ ప్రశ్నలను లేవెనెత్తారు. అప్పటిలో ఆయన ప్రతిపక్ష సభ్యునిగా ఉన్నారు. 2001 ఫిబ్రవరి 27వ తేదీన అంటే ఆనాటి ఎన్డీయే ప్రభుత్వం తన బడ్జెట్‌ను సమర్పించటానికి కొన్ని గంటలముందు బాల్కో పెట్టుబడుల ఉపసంహరణపై వాయిదా తీర్మానాన్ని ప్రవేశపెడుతూ ఆయన పైవిధంగా ప్రశ్నలను సంధించారు. ఇప్పటివరకు ఇవి సమాధానం లేని ప్రశ్నలుగానే మిగిలిపోయాయి. ఈ నెల 4వ తేదీన రాష్ట్రపతి చేసిన ప్రసంగానికి ధన్యవాదాలు తెలిపే తీర్మానంపై అన్ని పార్టీలు మాట్లాడాయి. కాని ఈ అంశంపై ఏకాభిప్రాయం కుదరలేదు.
అలాంటపుడు ఎంపిక చేసిన ప్రభుత్వ రంగ సంస్ధలలో పెట్టుబడుల ఉపసంహరణ కోసం తక్షణమే పిలుపు ఇవ్వవలసిన అవసరం ఏమొచ్చింది? ఐదేళ్ళ అనంతరం ''వామపక్షాల ఆటంకం'' తొలగిపోయినందుకేనా? పైన ప్రస్తావించిన ''వైదుష్యాన్ని'' ఎనిమిదేళ్ళ క్రితం కాంగ్రెసు ప్రదర్శించింది. అప్పటిలో ప్రతిపక్షంగా ఉండటానికిగాను కాంగ్రెసుకు వామపక్షాల అవసరం ఏమాత్రం లేదుగదా! ముఖర్జీ ఉపన్యాసంలోనే దీనికి సంబంధించిన వివరాలు తెలుస్తాయి.
''ఒప్పందానికి కట్టుబడి ఉండండి: ప్రభుత్వానికి ఫిక్కీ సూచన'' అన్న విషయాన్ని నేను వార్తాపత్రికల ద్వారా తెలుసుకున్నాను. మొత్తం ప్రైవేటు రంగంగా ఉండటాన్నే వారు అభిలషిస్తారు. ప్రతిచోటా మార్కెట్‌ ఆర్థికవ్యవస్ధ ఉండాలని కోరుకుంటారు. ఈరోజే కాదు సర్వేసర్వత్రా వారు ఈ డిమాండును చేస్తూనే ఉంటారు.
ఇదీ అసలు సంగతి. పెట్టుబడుల ఉపసంహరణను కోరుతున్నదెవరు? ఫిక్కీతోపాటు సిఐఐ, అసోచెమ్‌ వంటి పారిశ్రామిక సంస్ధలు పెట్టుబడుల ఉపసంహరణను కోరుతున్నాయి. 2001లో అరుణ్‌ శౌరికి ప్రోత్సాహాన్ని ఇచ్చింది ఈ సంస్ధలే. ఇప్పుడు కొత్త ప్రభుత్వానికి దిశానిర్ధేశం చేస్తున్నాయి. అంతేగాని ప్రభుత్వ రంగ యజమానులైన ఈ దేశ ప్రజలు కాదు.
షేర్‌మార్కెట్‌ ద్వారా ప్రజల యాజమాన్యం?
దేశ ప్రజలు, పార్లమెంటుకు తమ ప్రతినిధులను ఎన్నుకుంటారు. పార్లమెంటు ద్వారా ప్రభుత్వాన్ని ఎన్నుకుంటారు. ప్రభుత్వ రంగ సంస్ధలపై ప్రజల యాజమాన్యాన్ని ప్రజలెన్నుకున్న పార్లమెంటు కాపాడుతుంది. పార్లమెంటు ద్వారా రక్షణ పొందే ప్రజల యాజమాన్యాన్ని షేర్‌ మార్కెట్‌ ద్వారా కొద్దిమంది ప్రజల యాజమాన్యంగా మార్చరాదు. దశలవారీగా ప్రైవేటీకరించే క్రమాన్ని మరుగుపరచేటందుకుగాను ప్రజా యాజమాన్యం అంటూ తప్పుడు పేరును పెడుతున్నారు. 1991-1996 మధ్య కాంగ్రెసు ప్రభుత్వం ఉన్నపుడు ఆర్థిక మంత్రిగా మన్మోహన్‌ సింగే ఉన్నారు. నవరత్నాలలో ఒకటన భెల్‌ వాటాలను తెగనమ్మేటందుకు ఆ సమయంలోనే శ్రీకారం చుట్టారు.
పై ప్రశ్నలను లేవనెత్తింది ఎవరోకాదు. ప్రస్తుతం కేంద్ర ఆర్థిక మంత్రిగా వున్న ప్రణబ్‌ ముఖర్జీ సరిగ్గా ఎనిమిదేళ్ళ క్రితం రాజ్యసభలో ఈ ప్రశ్నలను లేవెనెత్తారు. అప్పటిలో ఆయన ప్రతిపక్ష సభ్యునిగా ఉన్నారు. 2001 ఫిబ్రవరి 27వ తేదీన అంటే ఆనాటి ఎన్డీయే ప్రభుత్వం తన బడ్జెట్‌ను సమర్పించటానికి కొన్ని గంటలముందు బాల్కో పెట్టుబడుల ఉపసంహరణపై వాయిదా తీర్మానాన్ని ప్రవేశపెడుతూ ఆయన పైవిధంగా ప్రశ్నలను సంధించారు. ఇప్పటివరకు ఇవి సమాధానం లేని ప్రశ్నలుగానే మిగిలిపోయాయి. ఈ నెల 4వ తేదీన రాష్ట్రపతి చేసిన ప్రసంగానికి ధన్యవాదాలు తెలిపే తీర్మానంపై అన్ని పార్టీలు మాట్లాడాయి. కాని ఈ అంశంపై ఏకాభిప్రాయం కుదరలేదు.
అలాంటపుడు ఎంపిక చేసిన ప్రభుత్వ రంగ సంస్ధలలో పెట్టుబడుల ఉపసంహరణ కోసం తక్షణమే పిలుపు ఇవ్వవలసిన అవసరం ఏమొచ్చింది? ఐదేళ్ళ అనంతరం ''వామపక్షాల ఆటంకం'' తొలగిపోయినందుకేనా? పైన ప్రస్తావించిన ''వైదుష్యాన్ని'' ఎనిమిదేళ్ళ క్రితం కాంగ్రెసు ప్రదర్శించింది. అప్పటిలో ప్రతిపక్షంగా ఉండటానికిగాను కాంగ్రెసుకు వామపక్షాల అవసరం ఏమాత్రం లేదుగదా! ముఖర్జీ ఉపన్యాసంలోనే దీనికి సంబంధించిన వివరాలు తెలుస్తాయి.
''ఒప్పందానికి కట్టుబడి ఉండండి: ప్రభుత్వానికి ఫిక్కీ సూచన'' అన్న విషయాన్ని నేను వార్తాపత్రికల ద్వారా తెలుసుకున్నాను. మొత్తం ప్రైవేటు రంగంగా ఉండటాన్నే వారు అభిలషిస్తారు. ప్రతిచోటా మార్కెట్‌ ఆర్థికవ్యవస్ధ ఉండాలని కోరుకుంటారు. ఈరోజే కాదు సర్వేసర్వత్రా వారు ఈ డిమాండును చేస్తూనే ఉంటారు.
ఇదీ అసలు సంగతి. పెట్టుబడుల ఉపసంహరణను కోరుతున్నదెవరు? ఫిక్కీతోపాటు సిఐఐ, అసోచెమ్‌ వంటి పారిశ్రామిక సంస్ధలు పెట్టుబడుల ఉపసంహరణను కోరుతున్నాయి. 2001లో అరుణ్‌ శౌరికి ప్రోత్సాహాన్ని ఇచ్చింది ఈ సంస్ధలే. ఇప్పుడు కొత్త ప్రభుత్వానికి దిశానిర్ధేశం చేస్తున్నాయి. అంతేగాని ప్రభుత్వ రంగ యజమానులైన ఈ దేశ ప్రజలు కాదు.
షేర్‌మార్కెట్‌ ద్వారా ప్రజల యాజమాన్యం?
దేశ ప్రజలు, పార్లమెంటుకు తమ ప్రతినిధులను ఎన్నుకుంటారు. పార్లమెంటు ద్వారా ప్రభుత్వాన్ని ఎన్నుకుంటారు. ప్రభుత్వ రంగ సంస్ధలపై ప్రజల యాజమాన్యాన్ని ప్రజలెన్నుకున్న పార్లమెంటు కాపాడుతుంది. పార్లమెంటు ద్వారా రక్షణ పొందే ప్రజల యాజమాన్యాన్ని షేర్‌ మార్కెట్‌ ద్వారా కొద్దిమంది ప్రజల యాజమాన్యంగా మార్చరాదు. దశలవారీగా ప్రైవేటీకరించే క్రమాన్ని మరుగుపరచేటందుకుగాను ప్రజా యాజమాన్యం అంటూ తప్పుడు పేరును పెడుతున్నారు. 1991-1996 మధ్య కాంగ్రెసు ప్రభుత్వం ఉన్నపుడు ఆర్థిక మంత్రిగా మన్మోహన్‌ సింగే ఉన్నారు. నవరత్నాలలో ఒకటన భెల్‌ వాటాలను తెగనమ్మేటందుకు ఆ సమయంలోనే శ్రీకారం చుట్టారు.
5, జులై 2009, ఆదివారం
శాస్త్రీయత ముసుగుతో దోపిడి - కృత్రిమ వర్షాలు
శాస్త్రీయత లేకున్నా ఐదేళ్లలో 150 కోట్లు ధారాదత్తం, ఈ ఏడాది 30 కోట్లు
మేఘమధనం టెండర్‌ను ఈసారి కూడా అగ్ని ఏవియేషన్స్‌ సంస్థే దక్కించుకోనుంది. నాలుగైదేళ్లుగా ఆ సంస్థపై ఎన్ని ఆరోపణలొచ్చినప్పటికీ దానికే కాంట్రాక్టును కట్టబెట్టడంపై అనుమానాలు వ్యక్తమవుతున్నాయి. గ్లోబల్‌ టెండర్లు పిలిచామంటున్నా ప్రభుత్వం రూపొందించిన నియమాలు అగ్నికి అనుకూలంగా రూపొందించినట్లు సమాచారం. అందువల్ల ప్రతి ఏడాదీ కాంట్రాక్టును ఆ సంస్థ స్వంతం చేసుకుంటున్నట్లు ఆరోపణలొస్తున్నాయి. అగ్నిని దృష్టిలో పెట్టుకొనే నిబంధనలు తయారు చేస్తున్నారన్న విమర్శలొచ్చాయి.
కృత్రిమ వర్షాలు పడతాయన్న గ్యారంటీకానీ, అసలా విషయానికి సరైన శాస్త్రీయతకానీ లేవని నిపుణులంటున్నారు. కొన్నేళ్లుగా మేఘమధనం చేస్తున్నా దానివల్ల ఎక్కడ వర్షాలు పడ్డాయో స్పష్టంగా నిరూపితం కాలేదు. ఫలానచోట వర్షం కురిసిందని స్పష్టంగా చెప్పలేకపోతున్నారు. అటువంటి వ్యవస్థ మనవద్ద లేదు. అయినా కొన్ని సంవత్సరాల్లో మధనానికి 150 కోట్లు ఖర్చు చేసింది. కోట్ల రూపాయల ప్రజాధానాన్ని 'అగ్ని'కి తగలేస్తోంది. ఈ సీజన్‌లో కృత్రిమ వర్షాలు కురిపించడానికి బడ్జెట్‌లో 30 కోట్ల రూపాయలు కేటాయించారు. వాటిని ఖర్చు చేయడానికి 'అగ్ని'ని ఎంచుకున్నారు.
ఆ కంపెనీకే ఎందుకు?
ఖరీఫ్‌, రబీ సీజన్లలో మేఘమధనం జరపడానికి గ్లోబల్‌ టెండర్లు పిలిచారు. జూన్‌ 29న టెండర్లు తెరిచారు. మూడు కంపెనీలు టెండర్లు దాఖలు చేశాయి. అగ్ని ఏవియేషన్స్‌, శ్రీ ఏవియేషన్స్‌, సైకాన్‌ కనస్ట్రక్షన్స్‌ టెండర్లు వేశాయి. ఆ మూడింటిలో అగ్నిని ఎంపిక చేశారని తెలిసింది. ఈ నెల 15 నుండి మధనాన్ని ప్రారంభిస్తామని వ్యవసాయ మంత్రి రఘువీరారెడ్డి ప్రకటించారు. జెఎన్‌టి యూనివర్శిటీ ఈ ప్రక్రియను పర్యవేక్షిస్తోంది. అగ్నిపై గతంలో పలు ఆరోపణలొచ్చాయి. సరిగ్గా మధనం చేయకుండా కోట్ల రూపాయల బిల్లులు స్వాహా చేసేందుకు సచివాలయంలోని ఒక ఐఎఎస్‌ అధికారికి గతంలో లంచం ఇవ్వడానికి ప్రయత్నించినట్లు వార్తలొచ్చాయి. ఆ పని చేసిన అగ్ని ప్రతినిధిని ఆ అధికారి తన కార్యాలయం నుండి మెడపట్టి గెంటించారు. ఆ సంఘటన జరిగిన తర్వాత కూడా రెండు మూడేళ్లు ఆ సంస్థే మధనం చేసింది. అనావృష్టి ప్రాంతాల అభివృద్ధి శాఖను ప్రత్యేకంగా ఏర్పాటు చేసినప్పుడు దాన్ని అప్పట్లో మారెప్పకు అప్పగించారు. మధనం ఆ శాఖ పరిధిలో ఉన్నప్పటికీ వేరే శాఖ మంత్రి పెత్తనం చేశారని మారెప్ప గతంలో బహిరంగంగానే అసంతృప్తి వ్యక్తం చేశారు. అగ్నితో నేరుగా ఒక కేబినెట్‌ మంత్రికి సంబంధాలున్నాయని ఆయన పలుమార్లు ఇష్టాగోష్టిలో చెప్పారు. ఇప్పుడు కూడా అదే మంత్రి అగ్నికి టెండర్‌ ఇప్పించడానికి లాబీయింగ్‌ చేశారని సమాచారం. ఆ సంస్థకు అనుకూలంగా నిబంధనలు రూపొందించారని తెలిసింది. ఆసియాలో మధనం చేయగల సత్తా, అందుకు అవసరమైన మౌలిక వసతులు దానికే ఉన్నాయని, అందువల్ల అగ్ని మళ్లీ ఎంపికైందని ప్రచారంలో పెట్టారు.
అన్నీ అనుమానాలే
మధనంపై ముఖ్యమంత్రి ఇటీవల ఒక సమావేశం నిర్వహించారు. దానికి శాస్త్రవేత్తలు, నిపుణులు, రైతుసంఘాల ప్రతినిధులు హాజరయ్యారు. ప్రపంచంలో ఎక్కడా కృత్రిమ వర్షాలు లేవని తేల్చారు. పడుతున్నవాటి స్థాయిని 10 నుండి 15 శాతం వరకూ పెంచే పరిజ్ఞానం మాత్రమే కొంతమేరకు అభివృద్ధి చెందిందని నిపుణులు పేర్కొన్నారు. మధనానికి అనుకూలమైన మేఘాలు ఉంటేనే ఆ మేరకైనా సాధ్యమవుతుంది. ఉష్ణవాహక మేఘాలను రాడార్‌ సాయంతో గుర్తించి ప్రయోగం చేస్తున్నారు. శీతల మేఘాలను మధించే టెక్నాలజీ ప్రస్తుతానికి అందుబాటులో లేదు. ప్రయోగం చేసిన మేఘం ఫలానచోట వర్షిస్తుందన్న గ్యారంటీలేదు. అయినా గడచిన ఐదేళ్లలో 150 కోట్లు మధనానికి ఖర్చు చేశారు. అగ్నికి ధారాదత్తం చేశారు. క్లవుడ్‌ సీడింగ్‌వల్ల సీజన్‌లో సగటున 17 శాతం అదనంగా వర్షాలు పడ్డాయని ప్రచారం చేసినా ఆ లెక్కకు సరైన శాస్త్రీయతలేదు. ఎక్కువ వర్షపాతం నమోదవుతున్న శ్రీకాకుళం-ఆదిలాబాద్‌ ప్రాంతంలో సాలీన 1100 మిల్లీమీటర్ల వర్షపాతం నమోదవుతున్నందున ఆ ప్రాంతంలో మధనంవల్ల ప్రయోజనంలేదని నిపుణులు అభిప్రాయపడుతున్నారు. తక్కువ వర్షపాతం నమోదయ్యే జిల్లాల్లో కొంత ఉపయోగం ఉండవచ్చు. అగ్ని ఏనాడూ చేసుకున్న ఒప్పందానికి అనుగుణంగా మధనం చేయలేదని ఆరోపణలున్నాయి. ఏకకాలంలో రెండు మూడు విమానాలను ఉపయోగిస్తామని ముందు చెప్పినా అవి పూర్తిస్థాయిలో ఏనాడూ అందుబాటులోకి రాలేదు. మూడు రాడార్‌ స్టేషన్లు కావాలని అంటున్నా అతీగతిలేదు. ముఖ్యంగా అనంతపురంలో ఒకదాన్ని ఏర్పాటు చేయాల్సి ఉంది. నిధుల సమస్య చెప్పనే అక్కర్లేదు. ఎన్ని ఏర్పాట్లు చేసినా ఆర్థికశాఖ కొర్రీలతో సమయానికి నిధుల్లేక అదనుకు ప్రయోగం జరగట్లేదు. ఏవియేషన్‌ మంత్రిత్వశాఖ నుండి విమానం ఎగరడానికి సకాలంలో అనుమతి రావట్లేదు. రాష్ట్ర ప్రభుత్వం ముందుగా దరఖాస్తు చేయట్లేదు. ఇన్ని ఇబ్బందులున్నా ఐదేళ్లకూ ఒకేసారి టెండర్లు పిలవాలని సిఎం అధికారులకు సూచించడం గమ నార్హం. సీజన్‌ ముంచుకు రావడంతో ఈ ఒక్క ఏడాదికి హడా విడిగా టెండర్లు పిలిచారు. వర్షాల కోసం వరుణ యాగాలు, మధనం అంటున్నా రూపాయి కూడా నిధులు విడుదల కాలేదు. గత ఏడాదికి చెల్లించాల్సిన 30 కోట్లలో ఒక్క రూపాయి ఇవ్వలేదని, ఆర్థిక శాఖలో ఫైలు పెండింగ్‌లో ఉందని అధికా రులు తెలిపారు. బకాయిలతో పాటు, కొత్త టెండర్‌కు అడ్వాన్స్‌ చెల్లింపుపై ఆర్థికశాఖ ఆమోదం లభించలేదు. ఇవన్నీ పూర్తయ్యే సరికి సీజన్‌ ముగుస్తుందని, మంచి వర్షాకాలంలో ప్రయోగం చేసి తమ వల్లే వర్షాలు పడ్డాయని ప్రచారం చేసి అగ్నికి కోట్ల రూపాయలు అప్పగిస్తున్నారని విమర్శలొస్తున్నాయి.
మేఘమధనం టెండర్‌ను ఈసారి కూడా అగ్ని ఏవియేషన్స్‌ సంస్థే దక్కించుకోనుంది. నాలుగైదేళ్లుగా ఆ సంస్థపై ఎన్ని ఆరోపణలొచ్చినప్పటికీ దానికే కాంట్రాక్టును కట్టబెట్టడంపై అనుమానాలు వ్యక్తమవుతున్నాయి. గ్లోబల్‌ టెండర్లు పిలిచామంటున్నా ప్రభుత్వం రూపొందించిన నియమాలు అగ్నికి అనుకూలంగా రూపొందించినట్లు సమాచారం. అందువల్ల ప్రతి ఏడాదీ కాంట్రాక్టును ఆ సంస్థ స్వంతం చేసుకుంటున్నట్లు ఆరోపణలొస్తున్నాయి. అగ్నిని దృష్టిలో పెట్టుకొనే నిబంధనలు తయారు చేస్తున్నారన్న విమర్శలొచ్చాయి.
కృత్రిమ వర్షాలు పడతాయన్న గ్యారంటీకానీ, అసలా విషయానికి సరైన శాస్త్రీయతకానీ లేవని నిపుణులంటున్నారు. కొన్నేళ్లుగా మేఘమధనం చేస్తున్నా దానివల్ల ఎక్కడ వర్షాలు పడ్డాయో స్పష్టంగా నిరూపితం కాలేదు. ఫలానచోట వర్షం కురిసిందని స్పష్టంగా చెప్పలేకపోతున్నారు. అటువంటి వ్యవస్థ మనవద్ద లేదు. అయినా కొన్ని సంవత్సరాల్లో మధనానికి 150 కోట్లు ఖర్చు చేసింది. కోట్ల రూపాయల ప్రజాధానాన్ని 'అగ్ని'కి తగలేస్తోంది. ఈ సీజన్‌లో కృత్రిమ వర్షాలు కురిపించడానికి బడ్జెట్‌లో 30 కోట్ల రూపాయలు కేటాయించారు. వాటిని ఖర్చు చేయడానికి 'అగ్ని'ని ఎంచుకున్నారు.
ఆ కంపెనీకే ఎందుకు?
ఖరీఫ్‌, రబీ సీజన్లలో మేఘమధనం జరపడానికి గ్లోబల్‌ టెండర్లు పిలిచారు. జూన్‌ 29న టెండర్లు తెరిచారు. మూడు కంపెనీలు టెండర్లు దాఖలు చేశాయి. అగ్ని ఏవియేషన్స్‌, శ్రీ ఏవియేషన్స్‌, సైకాన్‌ కనస్ట్రక్షన్స్‌ టెండర్లు వేశాయి. ఆ మూడింటిలో అగ్నిని ఎంపిక చేశారని తెలిసింది. ఈ నెల 15 నుండి మధనాన్ని ప్రారంభిస్తామని వ్యవసాయ మంత్రి రఘువీరారెడ్డి ప్రకటించారు. జెఎన్‌టి యూనివర్శిటీ ఈ ప్రక్రియను పర్యవేక్షిస్తోంది. అగ్నిపై గతంలో పలు ఆరోపణలొచ్చాయి. సరిగ్గా మధనం చేయకుండా కోట్ల రూపాయల బిల్లులు స్వాహా చేసేందుకు సచివాలయంలోని ఒక ఐఎఎస్‌ అధికారికి గతంలో లంచం ఇవ్వడానికి ప్రయత్నించినట్లు వార్తలొచ్చాయి. ఆ పని చేసిన అగ్ని ప్రతినిధిని ఆ అధికారి తన కార్యాలయం నుండి మెడపట్టి గెంటించారు. ఆ సంఘటన జరిగిన తర్వాత కూడా రెండు మూడేళ్లు ఆ సంస్థే మధనం చేసింది. అనావృష్టి ప్రాంతాల అభివృద్ధి శాఖను ప్రత్యేకంగా ఏర్పాటు చేసినప్పుడు దాన్ని అప్పట్లో మారెప్పకు అప్పగించారు. మధనం ఆ శాఖ పరిధిలో ఉన్నప్పటికీ వేరే శాఖ మంత్రి పెత్తనం చేశారని మారెప్ప గతంలో బహిరంగంగానే అసంతృప్తి వ్యక్తం చేశారు. అగ్నితో నేరుగా ఒక కేబినెట్‌ మంత్రికి సంబంధాలున్నాయని ఆయన పలుమార్లు ఇష్టాగోష్టిలో చెప్పారు. ఇప్పుడు కూడా అదే మంత్రి అగ్నికి టెండర్‌ ఇప్పించడానికి లాబీయింగ్‌ చేశారని సమాచారం. ఆ సంస్థకు అనుకూలంగా నిబంధనలు రూపొందించారని తెలిసింది. ఆసియాలో మధనం చేయగల సత్తా, అందుకు అవసరమైన మౌలిక వసతులు దానికే ఉన్నాయని, అందువల్ల అగ్ని మళ్లీ ఎంపికైందని ప్రచారంలో పెట్టారు.
అన్నీ అనుమానాలే
మధనంపై ముఖ్యమంత్రి ఇటీవల ఒక సమావేశం నిర్వహించారు. దానికి శాస్త్రవేత్తలు, నిపుణులు, రైతుసంఘాల ప్రతినిధులు హాజరయ్యారు. ప్రపంచంలో ఎక్కడా కృత్రిమ వర్షాలు లేవని తేల్చారు. పడుతున్నవాటి స్థాయిని 10 నుండి 15 శాతం వరకూ పెంచే పరిజ్ఞానం మాత్రమే కొంతమేరకు అభివృద్ధి చెందిందని నిపుణులు పేర్కొన్నారు. మధనానికి అనుకూలమైన మేఘాలు ఉంటేనే ఆ మేరకైనా సాధ్యమవుతుంది. ఉష్ణవాహక మేఘాలను రాడార్‌ సాయంతో గుర్తించి ప్రయోగం చేస్తున్నారు. శీతల మేఘాలను మధించే టెక్నాలజీ ప్రస్తుతానికి అందుబాటులో లేదు. ప్రయోగం చేసిన మేఘం ఫలానచోట వర్షిస్తుందన్న గ్యారంటీలేదు. అయినా గడచిన ఐదేళ్లలో 150 కోట్లు మధనానికి ఖర్చు చేశారు. అగ్నికి ధారాదత్తం చేశారు. క్లవుడ్‌ సీడింగ్‌వల్ల సీజన్‌లో సగటున 17 శాతం అదనంగా వర్షాలు పడ్డాయని ప్రచారం చేసినా ఆ లెక్కకు సరైన శాస్త్రీయతలేదు. ఎక్కువ వర్షపాతం నమోదవుతున్న శ్రీకాకుళం-ఆదిలాబాద్‌ ప్రాంతంలో సాలీన 1100 మిల్లీమీటర్ల వర్షపాతం నమోదవుతున్నందున ఆ ప్రాంతంలో మధనంవల్ల ప్రయోజనంలేదని నిపుణులు అభిప్రాయపడుతున్నారు. తక్కువ వర్షపాతం నమోదయ్యే జిల్లాల్లో కొంత ఉపయోగం ఉండవచ్చు. అగ్ని ఏనాడూ చేసుకున్న ఒప్పందానికి అనుగుణంగా మధనం చేయలేదని ఆరోపణలున్నాయి. ఏకకాలంలో రెండు మూడు విమానాలను ఉపయోగిస్తామని ముందు చెప్పినా అవి పూర్తిస్థాయిలో ఏనాడూ అందుబాటులోకి రాలేదు. మూడు రాడార్‌ స్టేషన్లు కావాలని అంటున్నా అతీగతిలేదు. ముఖ్యంగా అనంతపురంలో ఒకదాన్ని ఏర్పాటు చేయాల్సి ఉంది. నిధుల సమస్య చెప్పనే అక్కర్లేదు. ఎన్ని ఏర్పాట్లు చేసినా ఆర్థికశాఖ కొర్రీలతో సమయానికి నిధుల్లేక అదనుకు ప్రయోగం జరగట్లేదు. ఏవియేషన్‌ మంత్రిత్వశాఖ నుండి విమానం ఎగరడానికి సకాలంలో అనుమతి రావట్లేదు. రాష్ట్ర ప్రభుత్వం ముందుగా దరఖాస్తు చేయట్లేదు. ఇన్ని ఇబ్బందులున్నా ఐదేళ్లకూ ఒకేసారి టెండర్లు పిలవాలని సిఎం అధికారులకు సూచించడం గమ నార్హం. సీజన్‌ ముంచుకు రావడంతో ఈ ఒక్క ఏడాదికి హడా విడిగా టెండర్లు పిలిచారు. వర్షాల కోసం వరుణ యాగాలు, మధనం అంటున్నా రూపాయి కూడా నిధులు విడుదల కాలేదు. గత ఏడాదికి చెల్లించాల్సిన 30 కోట్లలో ఒక్క రూపాయి ఇవ్వలేదని, ఆర్థిక శాఖలో ఫైలు పెండింగ్‌లో ఉందని అధికా రులు తెలిపారు. బకాయిలతో పాటు, కొత్త టెండర్‌కు అడ్వాన్స్‌ చెల్లింపుపై ఆర్థికశాఖ ఆమోదం లభించలేదు. ఇవన్నీ పూర్తయ్యే సరికి సీజన్‌ ముగుస్తుందని, మంచి వర్షాకాలంలో ప్రయోగం చేసి తమ వల్లే వర్షాలు పడ్డాయని ప్రచారం చేసి అగ్నికి కోట్ల రూపాయలు అప్పగిస్తున్నారని విమర్శలొస్తున్నాయి.